हात्तीपाइलेविरुद्ध समुदायकै सक्रियता

विराटनगर । मोरङको रंगेली नगरपालिका–८ दर्वेशा टोलकी ४७ वर्षीय लिला पोद्दार २० वर्षदेखि हात्तीपाइले रोग लागेर कष्टकर जीवन बिताउँदै आएकी थिइन् । उनलाई दाहिने खुट्टामा हात्तीपाइले संक्रमण भएपछि दैनिक जीवनमा परेको अप्ठेरो अहिले केही सहज भएको छ । संक्रमित खुट्टाको हेरचाहदेखि हात्तीपाइले रोगका बारेमा लीलाले धेरै जानकारी पाइसकेकी छन् ।

‘यस्तो रोग लागेको त २० वर्ष भयो, तर दुई तीन वर्षदेखि भने मैले खुट्टाको सरसफाइ गर्ने ज्ञान पाएको छु, पहिले बेस्सरी दुख्ने खुट्टामा अहिले निक्कै आराम छ’ उनले भनिन्, ‘संक्रमित खुट्टाका कारण हिंडडुलदेखि दैनिक काम गर्न अप्ठेरो भएकोले बसीबसी गर्न सकिने कामबारे पनि जानकारी पाएको छु ।’

रंगेलीमा लीलाजस्तै धेरै जना हात्तीपाइलेबाट संक्रमित छन् । उनीहरू पनि रोग लागिसकेपछिको अवस्थालाई सुधार ल्याउनका लागि सहयोग प्राप्त हुन थालेको बताउँछन् । रंगेली नगरपालिकाका स्वास्थ्य शाखा प्रमुख भुपेन्द्र मण्डलका अनुसार नगरपालिकाभरी हालसम्म २५० जना जतिमा हात्तीपाइले रोगको संक्रमण देखिएको छ । तर नियमित औषधी सेवनका कारण संक्रमण निर्मुलीकरण पनि भइरहेको र हात्तीपाइले संक्रमितहरूका लागि स्वहेरचाह तालिम प्रभावकारी बनेको छ ।

‘हामीले हात्तीपाइले रोगका विरुद्धमा नेपाल सरकारले सञ्चालन गर्ने आम रुपमा औषधि सेवन गर्ने कार्यक्रमलाई निरन्तर सञ्चालन गर्दै आएका छौं, यसलाई संक्रमितहरूमा फैलिएको हात्तीपाइलेको पाइलेरिया मरेको छ’ मण्डलले भने, ‘तर संक्रमितहरूको अवस्था चाहिँ ठिक गर्न सकिंदैन, स्वास्थ्य क्षेत्रमा काम गर्ने संघसंस्थाहरूले आफ्नो हेरचाह र सीपमूलक तालिमका कारण संक्रमितहरूलाई सहजता भने बनेको छ ।’

हात्तीपाइलेलाई सहश्राब्दी विकास लक्ष्य अन्तरगत सन् २०३० भित्र नेपालबाट निर्मुल गरिसक्नुपर्ने रोग अन्तरगत राखिएको छ । यो नेपालमा १० वटा उपेक्षित उष्ण प्रदेशीय रोगहरूको सूचीमा पनि छ ।

हात्तीपाइलेसहित कुष्ठरोग, जुका, डेंगी र चिकनगुनिया, कालाजार, सर्पदंश, रेविज, लुतो, फित्ते जुका र खस्रे रोग सूचीमा रहेका छन् । 

हात्तीपाइले रोगविरुद्ध चौतर्फी सचेतनाका लागि कोशी प्रदेशको मोरङ, झापा र सुनसरीमा फेयर मेडको सहयोगमा सहारा नेपालले सञ्चालन गरेको विश्वास परियोजनाका धेरै गतिविधिहरू समुदायस्तरमा केन्द्रित गरिएका छन् । 

हात्तीपाइलेसहित उपेक्षित उष्ण प्रदेशीय रोगविरुद्धको औषधि सेवनदेखि रोगका कारण उत्पन्न भएको अपाङ्गता न्यूनीकरण, समावेशी विकास र मातृ तथा नवजात शिशु स्वास्थ्य सुरक्षाका लागि आमा समूहको परिचालनलाई प्रभावकारी बनाइएको छ ।

सुनवर्षी नगरपालिका–२ अमरदहकी सीता खड्काले आमा समूहको बैठकका माध्यमबाट समयमा स्वास्थ्य जाँच, स्वास्थ्य संस्थामा सुत्केरी गराउने र विभिन्न खालका रोगहरूबारे जानकारी पाउन थालेको बताइन् ।

उनले स्वास्थ्य क्षेत्रमा सहयोग गर्ने संघसंस्था, स्थानीय स्वास्थ्य चौकी र स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरूका माध्यमबाट झाडापखाला, डेंगु, कुष्ठरोग, हात्तीपाइले जस्ता रोगबारे समुदायका महिलाहरूले जानकारी पाइरहेको बताइन् । 

‘समयमा स्वास्थ्य जाँच गर्नुपर्छ, सुत्केरी गराउन अस्पताल जानुपर्छ भन्ने थाहा भएको छ, हामीलाई स्वयंम्सेविकाले आमा समूहको बैठकमा आएर जानकारी गराउने गर्नुभएको छ’ उनले भनिन्, ‘साथै आमा समूहको बैठकबाट धेरै राम्रा जानकारी पाउने गरेका छौं, झापापखालादेखि डेंगु, कुष्ठरोगबारे पनि जानकारी पाउने गरेका छौं, थाहा नपाएका कुरा सोध्ने पनि गरेका छौं ।’

साहारा नेपालका सामुदायिक स्वास्थ्य परिचालक नरेशकुमार सिंहले आमा समूहको सक्रियताले रोगबारे समुदायस्तरमा सचेतना बढ्दै गइरहेको बताए । उनले कार्यक्रम अन्तरगत आमा समूहको नियमित बैठक बस्ने, बचत गर्ने र आफ्ना स्थानीय स्वास्थ्य समस्या समाधानमा एकजुट भएर काम गर्ने गरिएको जानकारी दिए ।

समुदायको सक्रियताका वावजुद पनि नजिकै रहेको भारतीय खुल्ला सीमावर्ती क्षेत्र र निर्वाध आवतजावतले हात्तीपाइले लगायतका रोगको रोकथामका कार्यक्रमलाई चुनौती हुने गरेको छ । संघसंस्था र स्थानीय सरकारको सहकार्यमा रोगविरुद्धका अभियान चल्ने गरे पनि खुल्ला सीमानाले चुनौती हुने गरेको हो ।

नेपाल सरकारले अघि बढाएको स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रममा हात्तीपाइले रोगका संक्रमितहरूलाई उपचार सेवामा नसमेटिएका कारण अर्को चुनौती बढेको जनाइएको छ । यसका लागि स्थानीय सरकारहरूले पनि कार्यक्रम बनाउन सक्ने सहयोगी संस्थाहरूले सुझाव दिएका छन् ।