नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीमा जातिवादको प्रभाव

नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीमा जातिवाद र क्षेत्रीय असमानताको समस्या अत्यन्त जटिल र संवेदनशील बनेको छ । पार्टीले समाजमा समानता ल्याउने दावी गर्दा व्यवहारमा यसको आन्तरिक संरचनामा जातीय भेदभाव र असमानता देखिनु, पार्टीको सिद्धान्त र उद्देश्यसँग मेल नखाने कुरा हो । यद्यपि, नेपालका कम्युनिष्ट पार्टीहरूले अझै पनि जातीय र वर्गीय समानताका लागि संघर्ष गर्दै आएका छन्, तर त्यसका लागि गम्भीर र समावेशी सुधारका कदमहरू आवश्यक छन् ।

नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीले जातिवाद र वर्गीय असमानता हटाउने उद्देश्य राख्दै आएको भएता पनि यसको आन्तरिक संरचनामा जातीय भेदभाव र पक्षपातीको प्रभाव स्पष्ट देखिन्छ । यसले पार्टीको सामाजिक न्याय र समानताको वास्तविक उद्देश्यलाई कमजोर बनाएको छ । यदि यो समस्यामा सुधार ल्याउन सकेन भने, पार्टीको भविष्य र यसको सिद्धान्तको वास्तविकता शंकास्पद बन्न सक्छ ।

नेपालको कम्युनिष्ट पार्टी, जसले समाजवाद र वर्ग संघर्षको सिद्धान्तमा आधारित भएर नेपालको सामाजिक र आर्थिक समानताका लागि संघर्ष गर्दै आएको छ । समयक्रमसँगै जातिवाद र क्षेत्रीय भेदभावको मुद्दामा थप जटिलतामा फस्दै गएको छ । 

विविधतापूर्ण र बहुजातीय नेपाली समाजमा कम्युनिष्ट पार्टीको मुख्य उद्देश्य जातीय भेदभाव, वर्गीय असमानता र अन्यायको अन्त्य गर्नु रहेको भए तापनि, पछिल्ला दशकहरूमा यसको कार्यशैली र नेतृत्वमा जातिवादको हावी देखिन थालेको छ ।

नेपालमा जातिवाद र कम्युनिष्ट पार्टीको आदर्श

नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीका संस्थापक र अग्रणी नेताहरूले प्रचलित जातिवाद र वर्गीय असमानताका विरुद्ध संघर्ष गर्दै आएका थिए । पार्टीको मूल उद्देश्य सामाजिक समानता, वर्गीय न्याय र सर्वहारा वर्गको सशक्तिकरण थियो । तथापि, नेपालको समाजमा प्रचलित जातीय विभाजन र असमानता यस हदसम्म गहिरो र जटिल छ कि यसको अन्त्य गर्न अझै पनि ठोस कदम उठाउन बाँकी छ ।

कम्युनिष्ट पार्टीका सिद्धान्तहरूमा सबै जाति र समुदायको समान हक र अवसरको कुरा गरिएको भए पनि व्यवहारमा जातीय पहिचान र वर्गीय असमानताले पार्टीको आन्तरिक संरचनामा पनि प्रभाव पु¥याएको छ । यसले पार्टीको एकता र कार्यसम्पादनमा समस्याहरू उत्पन्न गरेको छ ।

पार्टीको आन्तरिक संरचनामा जातिवादको प्रभाव

नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीका आन्तरिक संघर्षहरू प्रायः जातीय र क्षेत्रीय पहिचानको आधारमा अगाडि बढेका छन् । पार्टीका केही उच्च स्तरका नेता र कार्यकर्ताहरू विभिन्न जातीय समुदायका छन्, जसका बीचमा शक्ति र प्रभावको लागि प्रतिस्पर्धा देखिन्छ । यसले पार्टीको नीति र निर्णय प्रक्रियामा गहिरो प्रभाव पार्दै आएको छ । जातीय समीकरणले पार्टीको नेतृत्वमा असन्तोष र संघर्षलाई जन्म दिएको छ ।

यसको उदाहरणको रूपमा, नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीका विभिन्न गुट र ध्रुवहरूलाई लिन सकिन्छ, जहाँ उच्च जातिका नेता र मध्यमवर्गीय, दलित समुदायका नेता बीचमा बराबरीको मुद्दा उठाइन्छ । यसले पार्टीको निर्णय प्रक्रियामा नै जातीय र क्षेत्रीय पक्षपातीको प्रभाव पार्ने गर्दछ ।

दलित र आदिवासी समुदायको सशक्तिकरण

नेपालमा जातीय र समुदायिक समानता प्राप्त गर्नका लागि कम्युनिष्ट पार्टीले विभिन्न अभियानहरू सञ्चालन गरेको छ, तर व्यवहारमा ती अभियानहरूको प्रभाव यति व्यापक र गहिरो भएको छैन । दलित र आदिवासी समुदायको सशक्तिकरणको लागि पार्टीका कतिपय कदमहरू मात्र कागजी प्रमाणिकता प्राप्त गरेका छन्, वास्तविकतामा भने ती समुदायका सदस्यहरूको राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक स्तरमा उत्थान धेरैजसो अपूर्ण छ ।

अहिले पनि दलित र आदिवासी समुदायका धेरैजसो सदस्यहरू पार्टीको उच्च नेतृत्व र निर्णय प्रक्रियामा प्रगति गर्न असमर्थ छन् । यसका कारण जातीय असमानता र बाह्य दबाब हो । यहाँसम्म कि केही अवस्थामा, दलित र आदिवासी समुदायका सदस्यहरू आफ्नो समुदायको हक र अधिकारको लागि पार्टीभित्रै संघर्ष गर्दै छन् ।

वर्गीय र जातीय असमानता : एक सामूहिक चुनौती

कम्युनिष्ट पार्टीले वर्गीय विभेदको विरोध गर्दै आएको छ, जसमा जातीय भेदभाव पनि एक महत्वपूर्ण मुद्दा हो । यस अर्थमा, पार्टीले आर्थिक समानता र अवसरको समान वितरणको सिद्धान्तको पक्षपाती गरेको छ, तर यसको व्यवहारिक कार्यान्वयनमा जातीय असमानता र क्षेत्रीय भेदभाव प्रमुख चुनौती बनेको छ । यसले पार्टीको प्रभाव र जनमतलाई असर पुर्याएको छ ।

कसरी पार्टीका नीति र कार्यक्रमले सबै जातीय समुदायलाई समान अवसर र अधिकार प्रदान गर्न सक्छ भन्ने बारेमा स्पष्ट रणनीति अझै पनि कमजोर देखिन्छ । यसले पार्टीलाई देशभरका सबै जातीय समुदाय र वर्गहरूको समर्थन प्राप्त गर्न कठिन बनाएको छ ।

जातीय राजनीति र नेतृत्वको संकट

नेपालमा समृद्ध जातीय पहिचान र प्रतिनिधित्वको कुरालाई पछ्याउँदा, कम्युनिष्ट पार्टी जातीय राजनीति र क्षेत्रीय अस्मिताको दबाबमा पर्न थालेको छ । आजका दिनमा, पार्टीको नेतृत्वमा जातीय र सामाजिक असमानता हटाउने कुरा गर्दै गर्दा, व्यवहारमा भने जातीय पहिचानको आधारमा राजनीतिक रणनीतिहरू अधिक प्रभावी हुँदै गएको छ ।

यसले पार्टीलाई नेतृत्वको सवालमा चुनौती दिइरहेको छ । केही नेता आफ्नो जातीय र सामाजिक पहिचानको आधारमा अगाडि बढिरहेका छन्, जसले पार्टीको एकता र उद्देश्यमा भ्रम पैदा गरेको छ । पार्टीका नेताहरूको आन्तरिक असहमतिका कारण, जातीय भेदभाव अझ बढ्न सक्छ ।

समावेशी नीति र सुधारको आवश्यकता

नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीको भविष्यको लागि यो अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ कि यसले आफ्नो सिद्धान्तलाई अझ समावेशी र व्यावहारिक बनाउने हो । यदि पार्टीले जातीय भेदभाव र असमानता हटाउने कामलाई प्राथमिकता दिन्छ भने, यसले समाजका सबै समुदायका मानिसहरूको विश्वास र समर्थन जित्न सक्छ । यसका लागि, पार्टीको नीति र कार्यशैलीलाई अझ थप समावेशी, न्यायसंगत र प्रगतिशील बनाउन आवश्यक छ ।

पार्टीको नेतृत्वमा सुधार र जातीय समानता कायम राख्नका लागि सबै समुदायको सशक्तिकरणमा ध्यान दिनु पर्छ । यसका लागि पार्टीको निर्णय प्रक्रियामा जातीय, लैंगिक र वर्गीय असमानता हटाउने पहलहरूको आवश्यकता छ । त्यसो नगरेको खण्डमा, नेपालका कम्युनिष्ट पार्टीहरू सामाजिक न्याय र समानताका लागि आफ्नो ऐतिहासिक दायित्व पूरा गर्न असमर्थ हुने छन् ।

नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीमा जातिवाद र क्षेत्रीय असमानताको समस्या अत्यन्त जटिल र संवेदनशील बनेको छ । पार्टीले समाजमा समानता ल्याउने दावी गर्दा व्यवहारमा यसको आन्तरिक संरचनामा जातीय भेदभाव र असमानता देखिनु, पार्टीको सिद्धान्त र उद्देश्यसँग मेल नखाने कुरा हो । यद्यपि, नेपालका कम्युनिष्ट पार्टीहरूले अझै पनि जातीय र वर्गीय समानताका लागि संघर्ष गर्दै आएका छन्, तर त्यसका लागि गम्भीर र समावेशी सुधारका कदमहरू आवश्यक छन् ।

नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीले जातिवाद र वर्गीय असमानता हटाउने उद्देश्य राख्दै आएको भएता पनि, यसको आन्तरिक संरचनामा जातीय भेदभाव र पक्षपातीको प्रभाव स्पष्ट देखिन्छ। यसले पार्टीको सामाजिक न्याय र समानताको वास्तविक उद्देश्यलाई कमजोर बनाएको छ । यदि यो समस्यामा सुधार ल्याउन सकेन भने, पार्टीको भविष्य र यसको सिद्धान्तको वास्तविकता शंकास्पद बन्न सक्छ ।